በስርዓተ ፆታ ፅንስ ሀሳብ መሰረት ሴቶች በሀገራችን ብሎም በክልላችን ኢኮኖሚያዊ፣ ማሕበራዊና ፖለቲካዊ እንቅስቃሴ ውስጥ ሰፊ አስተዋጽኦ እንዳላቸው የሚያሳይ ሲሆን እነዚህም የማምረት ሥራ (Productive role)፣ ትውልድን እንዲቀጥል የማድረግ ሚና (Reproductive role) እና በማሕበራዊ ግንኙነቶች የመሳተፍ (Community role) ናቸው፡፡ ስለሆነም ሴቶች በሕብረተሰቡ ውስጥ ሆነው በተለያዩ የማምረት ስራዎች በመሳተፍ፣ ወልዶ በማሳደግና በመንከባከብ ትውልድን እንዲቀጥል በማስቻል እና በማሕበረሰቡ ውስጥ የተለያዩ ማሕበራዊ፣ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ተግባትራን በማከናወን ለልማቱ እያደረጉት ያለው አስተዋጽኦ ትልቅ ግምት ሊሰጠው የሚገባ ነው፡፡ በክልላችን ሴቶች በአማካኝ በቀን ከ14 እስከ 17 ስዓት በስራ ላይ እንደሚያሳልፉ መረጃዎች ያመላክታሉ፡፡

በሀገራችን ሴቶችን በሚመለከት የሚታዩ የተዛቡ አመለካከቶችን ለማስተካከል መንግስት የተለያዩ እርምጃዎችን ወስዷል፡፡ከእነዚህ ውስጥም የተወሰኑትን ብንመለከት ሴቶችን የሚመለከቱ ዓለማቀፋዊ እና አህጉራዊ ስምምነቶች በመቀበል፣በሐገሪቱ ሕገ መንግስት ውስጥ የሴቶች መብቶች መካተታቸው፣ ሕገ መንግስቱን ተከትሎም የሴቶችን መብት ለማስከበር የሚረዱ ራሱን ችሎ የሴቶች ጉዳይ ፖሊስን ጨምሮ ሊሎች ፖሊሲዎች፣ የቤተሰብ ህግ፣የፍታ ብሔር እና የወንጀለኛ መቅጫ ህጉች መሻሻላቸው ሌሎች ሕጐች፣መመሪያዎችና ደንቦች መውጣታቸው፤የሴቶችን ጉዳይ የሚከታተል ተቋማዊ አደረጃጀት በሚ/ር ደረጃ ተዋቅሮ እስከ ወረዳ ድረስ መደራጀቱ፣የሴቶች ልማት ፖኬጅ ተቀርጾ ሥራ ላይ መዋሉ፣ በተጨማሪም ለሴቶች ልዩ ድጋፍ እርምጃ (Afermative action) እየተሰጠ መሆኑ፣ ወዘተ… የመሳሰሉት ተጠቃሽ ናቸው፡፡

እነዚህ አውንታዊ እርምጃዎች በመወሰዳቸው በተለይ ባለፉት ዓመታት ብዙ ሊጠቀሱ የሚችሉ አበረታች ለውጦች ተመዝግበዋል፡፡ አብዛኛዎቹ መንግስታዊም ሆነ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች በሚያቅዷቸው እቅዶችና ኘሮጀክቶች ውስጥ የሴቶችን ጉዳይ አካቶ በመተግበር በኩል ያለው አፈፃፀም ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተሻሻ መጥቷል፡፡ አብዛኞቹ ቀደም ሲል በሴቶች ላይ ይፈፀሙ የነበሩ የመብት ጥሰቶች /ጐጅ ልማዳዊ ድርጊቶችና ኃይል ጥቃቶች ሙሉ በሙሉ ባይወገዱም በየጊዜው እየቀነሱ መጥተዋል፡፡ ሴቶች በቤት ውስጥ በሐብትና በንብረታቸው የማዘዝ ሁኔታ እና የውሳኔ ሰጭነት ሚናቸው እየተሻሻለ መጥቷል፡፡ የሴቶች የትምህርት ተሳትፎና የጤና አገልግሎት ሽፋን እያደገ መጥቷል፡፡ ጠቅለል አድርገን ስንመለከት ሴቶች በኢኮኖሚ፣ በማህበራዊ፣ በፖለቲካና በመልካም አስተዳደር፣ የተደራጀ እንቅስቃሴ በማድረግ፣ ጥያቄዎቻቸውን የማንሳት ፍላጎትና ተሳትፋቸው በተለይ የገጠር ሴቶች መሻሻሉች አሳይቷል፡፡

ይሁን እንጅ አሁንም በተዛባው የስርአተ ፆታ ግንኙነት፣ በማህበረሰቡና በራሳቸው በሴቶችም ለዘመናት ስር ሰዶ የቆየ አመለካከት በመሆኑ በቀጣይ ስራ ይጠይቃል፡፡

ህፃናት የአንድ ማህበረሰብ መሠረት እንደ መሆናቸው መጠን እያንዳንዱ አገርና መንግስት እንደ ባህሉ ሁኔታ አትኩሮት በመስጠት ሊንከባከባቸው፣ መብታቸውንም ሊያስጠብቅላቸው ይገባል፡፡ እንደ ኢትዮጵያ ባሉ ታዳጊ ሀገራት ከግማሽ በላይ የሚሆነውን ህዝብ ቁጥር የሚይዙት ህፃናት ናቸው፡፡ በ2016 የኢትዩጰያ ስነ-ህዝብና ጤና  ቅኝት /EDHS/ ተጠንቶ በወጣው ትንበያ መሰረት በክልላችን ዕድሜያቸው ከ18 ዓመት በታች ከሆኑት ህፃናት ውስጥ ከአስሩ አንዱ ከተፈጥሮ ወላጆቹ/ቻ ጋር እንደማይኖር/ትኖር (ይህ ማለት 11,278,676 የክልሉ ህፃናት ውስጥ1,127,868 ህፃናት በአስቸጋሪ ሁኔታ ውስጥ የሚገኙ እንደሆነ) እና 7 በመቶው( 789,508 ህፃናት) ደግሞ አንድ ወይም ሁለቱን ወላጆቻቸውን ያጡ እንደሆነ ያሳያል፡፡

በአሁኑ ወቅት ሀገራችን በማህበራዊ ዘርፍ ትኩረት ሰጥታ ከምትሠራባቸው ዘርፎች አንዱ የህፃናት ጉዳይ ነው፡፡ ህፃናት የነገ ሀገር ተረካቢ ዜጐች ከመሆናቸው አኳያ ሲታይ በእርግጥም የተለየ ትኩረት በመስጠት ሁለንተናዊ የሆነ ድጋፍና እንክብካቤ በመስጠት የተስተካከለ ስብዕና ይዘው እንዲያድጉና ብቁ ሀገር ተረካቢ ዜጐች እንዲሆኑ ማድረግ ይገባል፡፡

ይህንንም መሠረት በማድረግ ሀገራችን በተባበሩት መንግስታት ድርጀት በሥራ ላይ የዋለውን  የህፃናት መብቶች ኮንቬንሽን እና የአፍሪካ የህፃናት መብትና ደህንነት ቻርተር ተቀብላ በማፅደቅ ተግባራዊ በማድረግ  በርካታ ሥራዎችን  በማከናወን ላይ ትገኛለች፡፡ በዚህም መሠረት የህፃናት መብቶች ኮንቬንሽን በሀገሪቱ ተግባራዊ ሊሆን የሚችልበትን ስልት በመቀየስ በህገ መንግስቱ የህፃናት መብቶችን በማካተት፣ የህፃናት ፖሊሲና ስትራቴጂ፣የቤተሰብ ህግ፣የወንጀለኛና የፍታብሔር ህጉች በመሻሻል፣ ከፌዴራል ጀምሮ በተዋረድ እስከ ወረዳ ድረስ መንግስታዊ መዋቅር በማቋቋም፣ ብሔራዊ የህፃናት ፖሊሲ፣ ብሔራዊ የማህበራዊ ጥበቃ ፖሊሲ፣ የትምህርትና የጤና ፖሊሲ  የህጻናትን  ጥቅም የሚያስከብሩ በማድረግ መንግስት የወሰዳቸው አበረታች እርምጃዎች በመሆናቸው ህጻናት በከፍተኛ ደረጃ የትምህርት ዕድልና የጤና አገልግሎት ተጠቃሚ ሆነዋል፡፡ በማህበረሰቡ የሚደረግላቸው ድጋፍ እና እንክብካቤ፤ የህጻናት መሰረታዊ መብቶቻቸውና ደህንነታቸው  መከበር እያደገ መጥቷል፡፡

ይሁን እንጂ ህብረተሰቡ ህጻናትን የነገ ሃገር ተረካቢ አድርጎ አለመመልከት፣ለችግር ተጋላጭ የሆኑ ህጻናት ተገቢውን ድጋፍና እንክብካቤ አለማድረግ፣ህጻናት ተገቢው የአመጋገብ ስርአት አለመኖር፣ በተፈጥሮና ሰው ሰራሽ ምክንያቶች ከአከባቢያቸው ለቀው መሰደድ፣በበይነ መረብ(ማህበራዊ ሚዲያዎች) ጥቃት መፈፀም፣ የህፃናት ጉልበት ብዝበዛና የጎዳና ተዳዳሪነት፣ በህፃናት የሚፈፀሙ ጥቃቶች አሁንም የሚስተዋሉ ችግሮች በመሆናቸው በቀጣይ አጠናክሮ መስራትን ይጠይቃል፡፡

በሀገራችንም ሆነ በዓለም ደረጃ የከተሜነት እና የኢንዱስትሪ መስፋፋት እንዲሁም የሳይንስና ቴክኖሎጂ ማደግ የሰው ልጅ የአኗኗር ዘይቤ እንዲዘምን አድርጓል፡፡ በዚህም የሰዎች አማካይ የመኖሪያ ዕድሜ ጣሪያ ከፍ በማድረጉ የአረጋውያን ቁጥር በየአመቱ እንዲጨምር አድርጓል፡፡

እንደ ተባበሩት መንግስታት ድርጅት ግምት  መሠረት ዕድሜአቸው 60 አመትና ከዚያ በላይ የሆኑ በዓለማችን የሚገኙ አረጋውያን ቁጥር እ.ኤ.አ. በ1950 200 ሚሊዮን፣ በ2000 590 ሚሊዮን እንደ ነበረና በ2050 ደግሞ 2.1 ቢሊዮን እንደሚደርስ ተተንብዩዋል፡፡

በኢትዮጵያ ያለው የአረጋውያን ቁጥር በ1999 ዓ.ም በህዝብና ቤት ቆጠራ መረጃ መሰረት 3,568,810፣ እንደ ማዕከላዊ ሲታስቲክስ 2022 ትንበያ መሰረት 5,329,180  የነበረ ሲሆን ይህም ከአጠቃላይ የአገሪቱ ህዝብ 4.8% እና 5.06% እንደቅደም ተከተላቸው የሚወክል ነበር፡፡ 

የክልላችን አረጋውያን በተመለከተ ደግሞ በ1999ዓ.ም ሕ.ቤ.ቆ መሰረት 1,029,000 አረጋውያን በአማራ ክልል የነበሩ ሲሆን የጠቅላላ ህዝቡን 5.9% እንደሚሸፍን እና 89.2% አረጋውያን ደግሞ በገጠር እንደሚኖሩ የማዕከላዊ ስታትስቲክስ ኤጀንሲ መረጃ ያመላክታል፡፡

እንደ አማራ ክልል ፕላን ቢሮ 2017ዓ.ም ትንበያ መሰረት 1,466,543 አረጋውያን በክልላችን ያሉ ሲሆን ይህም ከጠቅላላው ህዝብ 6.14% እንደሆነ መረጃዎች ያሳያል፡፡

አረጋዊያን የራሳቸው የሆኑ መሰረታዊ መብቶች እና ፍላጎቶች አሏቸዉ፡፡ ከእነዚህም መካከል የምግብ፣የመጠለያና የሕክምና አገልግሎቶች፣ የማኅበራዊ ዋስትና፣ የብድር፣ የትምህርትና ሥልጠና በእኩልነት የማግኘት፣በመረጡትና በሚስማማቸው አካባቢ የመኖር፣ ራሳቸውን በሚመለከቱ ጉዳዮች ላይ በንቃት በመሳተፍና የሕግ ጥበቃ የማግኘት፤ የግል እምነትን የማራመድና የመንፈሳዊ አገልግሎቶችን የማግኘትና በክብር የመኖር፤ በምንም መስፈርት ልዩነት ሳይደረግባቸው በእኩልነት የመታየት እንዲሁም በራሳቸው አደረጃጀቶች እነኚህን መብቶች ማስጠበቅ የሚሉት መብቶችና ፍላጎቶች ይገኙበታል፡፡ በክልሉ ፕላን ቢሮ የአሥር ዓመት መሪ የልማት ዕቅድ እንደሚያመለክተው በክልላችን 21በመቶ የሚሆነው ህዝብ በድህነት የሚኖር ሲሆን ከዚህ ውስጥ የአረጋውያን ድርሻ ተወስዶ ሲታይ 307,974 የሚሆኑ አረጋውያን ጧሪና ደጋፊ የሌላቸው የመንግስትን እና የማህበረሰቡን ድጋፍ የሚሹ ናቸው፡፡

በመሆኑም መንግስት የነዚህን የህብረተሰብ ክፍሎች ከልማቱ ተጠቃሚና ተሳታፊ ለማድረግ በህገ መንግስቱ፣ በአፍሪካ ህዝቦች እና ሰዎች መብቶች ቻርተር የአፍሪካ አረጋዊያን ፕሮቶኮል ስምምነት በአዋጅ ቁጥር 1182/2012 በማጽደቅ ወደ ስራ ተግብቷል፡፡

በኢትዮጵያ ያለው የአረጋውያን ቁጥር በ1999 ዓ.ም በህዝብና ቤት ቆጠራ መረጃ መሰረት 3,568,810፣ እንደ ማዕከላዊ ሲታስቲክስ 2022 ትንበያ መሰረት 5,329,180  የነበረ ሲሆን ይህም ከአጠቃላይ የአገሪቱ ህዝብ 4.8% እና 5.06% እንደቅደም ተከተላቸው የሚወክል ነበር፡፡ 

አካል ጉዳተኝነት አንደ ልዩ መጥፎ ዕድል እና የአምላክ ቁጣ ተደርጎ የሚቆጠሩበት አስተሳሰብ ከትውልድ ትውልድ እየተሸጋገረ የመጣ የግንዛቤና የአመለካከት ችግር በመሆኑ አካል ጉዳተኞች ፍፁም መስራት እንደማይችሉ በማሰብ አካል ጉዳተኞች ራሳቸውና ቤተሰባቸውን እንዲረዱና በልማት ተሳታፊና ተጠቃሚ እንዲሆኑ ዕድል ያልነበራቸው የህብረተሰብ ክፍሎች ናቸው፡፡ መንግስት የነዚህን የህብረተሰብ ክፍሎች መብት በማስከበር በሀገሪቱ ልማት እኩል ተሣታፊነትንና ተጠቃሚነትን ለማረጋገጥ በህገ መንግስቱ፣ ዓለም አቀፍ እና አህጉራዊ ስምምነቶችን ተቀብሎ ከማጽደቅና በተለያዩ የህግ ማዕቀፎች ከማካተት ጀምሮ የተለያዩ አዋጆችንና የማስፈጸሚያ መመሪያዎችን በማውጣትና የድርጊት መርሐ ግብሮችን በማዘጋጀት የተለያዩ ተግባራት ሲከናወኑ ቆይተዋል፡፡

የአካል ጉዳተኞች ቁጥር በሚመለከት በየጊዜው የተለያዩ መረጃዎች ቢኖሩም እንደ ዓለም ጤና ድርጅት በሚሰጠው ግምት በአለማችን ውስጥ ካለው ህዝብ ውስጥ 15 በመቶ የሚሆነው  አካል ጉዳተኛ እንደሆነ ይገለጻል፤ ከዚህ ውስጥ አብዛኛውም በታዳጊ ሀገሮች ውስጥ እንደሚገኝ ይታወቃል፡፡ ሀገራችን ኢትዮጵያም ታዳጊ ሀገር እንደመሆኗ መጠን በርካታ አካል ጉዳተኛ ይገኝባታል፡፡ በኢትዮጵያ ቁጥሩ 19 ሚሊዮን የሚደርስ አካል ጉዳተኛ ያለ ሲሆን ከዚህ ውስጥ ከ 4 ሚሊዮን የሚበልጠው በአማራ ክልል እንደሚገኝ ይገመታል፡፡ ምንም እንኳ አካል ጉዳተኛ ሰዎች በህብረተሰቡ ውስጥ ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው እና በኢኮኖሚው ፣በፖለቲካው ፣በማህበራዊ እና በሌሎች ሴክተሮች ውስጥ አስተዋጽኦ እያበረከቱ ቢገኙም አሁንም ካለባቸው አካላዊ፣ አእምሮአዊ ወይም የስሜት ህዋሳት እክል የተነሳ ከፍተኛ ለሆነ መድሎ ተጋልጠው ይገኛሉ፡፡ ለዚህ መድሎ በዋነኛነት እንደምክንያት ወይም መነሻ ተደርጎ ሊወሰድ የሚችለው ደግሞ በህብረተሰቡ ዘንድ ስለአካል ጉዳተኞች ያለው የአመለካከት ችግር እና የግንዛቤ እጥረት ነው፡፡

በመሆኑም መንግስት የነዚህን የህብረተሰብ ክፍሎች በኢኮኖሚ፣ በማህበራዊና በፖለቲካው እኩል ተጠቃሚና ተሳታፊ ለማድረግ በባለፉት ዓመታት በርካታ ተግባራት የተከናወኑ ሲሆን በዚህም አበረታች ውጤቶች ተመዝገቧል፡፡ይሆን እንጂ በህብረተሰቡ ዘንድ ስለአካል ጉዳተኞች ያለው የአመለካከት ችግር እና የግንዛቤ ዕጥረት ለመቅረፍ ስራዎች የሚጠይቁ በመሆኑ በቀጣይ ትኩረት ተሰጥቶት የሚሰራ ይሆናል፡፡  

አረጋዊያን የራሳቸው የሆኑ መሰረታዊ መብቶች እና ፍላጎቶች አሏቸዉ፡፡ ከእነዚህም መካከል የምግብ፣የመጠለያና የሕክምና አገልግሎቶች፣ የማኅበራዊ ዋስትና፣ የብድር፣ የትምህርትና ሥልጠና በእኩልነት የማግኘት፣በመረጡትና በሚስማማቸው አካባቢ የመኖር፣ ራሳቸውን በሚመለከቱ ጉዳዮች ላይ በንቃት በመሳተፍና የሕግ ጥበቃ የማግኘት፤ የግል እምነትን የማራመድና የመንፈሳዊ አገልግሎቶችን የማግኘትና በክብር የመኖር፤ በምንም መስፈርት ልዩነት ሳይደረግባቸው በእኩልነት የመታየት እንዲሁም በራሳቸው አደረጃጀቶች እነኚህን መብቶች ማስጠበቅ የሚሉት መብቶችና ፍላጎቶች ይገኙበታል፡፡ በክልሉ ፕላን ቢሮ የአሥር ዓመት መሪ የልማት ዕቅድ እንደሚያመለክተው በክልላችን 21በመቶ የሚሆነው ህዝብ በድህነት የሚኖር ሲሆን ከዚህ ውስጥ የአረጋውያን ድርሻ ተወስዶ ሲታይ 307,974 የሚሆኑ አረጋውያን ጧሪና ደጋፊ የሌላቸው የመንግስትን እና የማህበረሰቡን ድጋፍ የሚሹ ናቸው፡፡

በመሆኑም መንግስት የነዚህን የህብረተሰብ ክፍሎች ከልማቱ ተጠቃሚና ተሳታፊ ለማድረግ በህገ መንግስቱ፣ በአፍሪካ ህዝቦች እና ሰዎች መብቶች ቻርተር የአፍሪካ አረጋዊያን ፕሮቶኮል ስምምነት በአዋጅ ቁጥር 1182/2012 በማጽደቅ ወደ ስራ ተግብቷል፡፡